Ollada apache sobre o vello e o novo

Gerónimo. Unha autobiografía
Recollida por S.M. Barrett
ONOFRE SABATÉ (tradutor)
Edicións Positivas, Santiago de Compostela, 1994

Edición electrónica, orixinal en inglés: Geronimo´s Story of His Life



Ao seu xeito, estas memorias ofrecen a visión do ancián que contempla a fin da súa vida unida ao esmorecemento da súa tribo como pobo, no sentido máis amplo: lingua, cultura, costumes, relixión...

Estamos desaparecendo da face da terra, pero aínda así non podo crer que sexamos inútiles, senón Usen (Deus) non nos crearía. El creou todas as tribos de homes, e certamente tiña un obxectivo bo ao crear cada unha.

Mesmo as palabras do vello Gerónimo ou na súa lingua Gojleyé ou Go Khlä yeh ("Un ao que se lle abre a boca"), que está claro pertence á cultura da oralidade, son traducidas por un intérprete apache a un escritor branco que logo as redacta en inglés. Na versión galega soan ben as expresións tradicionais como "A nosa leira abranguía dezanove ferrados. O campo nunca estaba choído" mesturadas cos préstamos apaches necesarios.
Por outra banda, o contexto social e político orientan principalmente o relato cara ao coñecemento do guerreiro salientando os episodios violentos do protagonista, naquel momento prisioneiro de guerra e desterrado nunha reserva india. Por riba dos prexuízos da época que tenta ofrecer a idea dun ser tan agresivo coma ignorante e incapaz de entender a civilización, o lector atento descubrirá a intelixencia de quen se sabe derrotado por traizóns e razóns de Estado.
En moitas ocasións as súas palabras de hai cen anos lense como un debate de permanente actualidade entre o vello e o novo.

Entón os membros da tribo colléronse das mans, formando unha roda, e danzaron ao redor do lume por moito tempo. Todos os amigos da tribo foron convidados a participar desta danza, e cando terminou moitos dos vellos foron deitarse; entón comezou a "danza dos namorados".
(...)
Tal vez eu nunca máis teña a oportunidade de reunir a nosa xente para bailar, pero esas danzas sociais ao luar dábannos moito pracer no pasado, e creo que non van deixar de existir tan cedo; polo menos espero que non.